Aptekarska dokładność, czyli określenie odnoszące się do wyjątkowej skrupulatności, precyzji w wykonywaniu swoich obowiązków. W tym zawodzie jest to cecha niezwykle istotna, ważąca o dobroczynnych lub co gorsza-śmiercionośnych właściwościach danej substancji.
Oczywiście obecnie, za sprawą dostępnych urządzeń i technologii tak drastyczne błędy zdają się być czymś abstrakcyjnym i mało prawdopodobnym, to jednak w historycznych czasach, gdzie za miarę służyły określniki takie jak „szczypta” lub „garść” do pomyłek mogło dochodzić znacznie częściej.
Dokonywanie prawidłowych pomiarów umożliwiają aptekarskie jednostki wagi, które na przestrzeni wieków oraz w zależności od konkretnego obszaru przybierały inne oznaczenia. Jak zatem w minionych latach była zastępowana waga aptekarska?
Jak kształtowała się aptekarska jednostka masy?
Nie sposób nie zgodzić się ze stwierdzeniem ojca medycyny nowożytnej Paracelsusa, będącego autorem słów: „Wszystko jest trucizną i nic nie jest trucizną. Tylko dawka czyni, że dana substancja nie jest trucizną”.
A zatem to dokładnie odmierzona ilość poszczególnych składników decyduje o przeznaczeniu danego leku. Jak więc radzono sobie w aptekarstwie, zanim wynaleziono wagę farmaceutyczną?
Za pierwszą aptekarską jednostkę wagową uznaje się „szczyptę”, czyli taką ilość, którą można było uchwycić na raz w trzy palce. Dla odmierzania większych dawek wykorzystywano natomiast „garście”, odpowiadające 15-30 gramom.
W minionych wiekach powszechną praktyką było również stosowanie przez aptekarzy i medyków specjalnych oznaczeń wartości wagowych, przyporządkowanych do poszczególnych składników danego leku, przykładowo: uncja mirry, garść liści szczawiu. Można było spotkać się zatem z zapisami łączącymi miary „empiryczne” z miarami aptecznymi, takimi jak garście i uncje lub drachmy i szczypty.
Aptekarska jednostka wagi: gran, skrupuł, drachma, uncja i funt
W tym miejscu warto wspomnieć również o jednej z podstawowych aptekarskich jednostek masy, czyli granie, oznaczanym symbolem „gr” (Nie mylić z gramem!), który był znany już w czasach starożytnych. Bywa nazywany „ziarnem”, co wiąże się z jego określeniem: jeden gran jest równy jednemu ziarnu jęczmienia.
Obecnie jest to jednostka o bardzo zróżnicowanej i ciężkiej do ustalenia wartości. Przyjmuje się, że 1 gran to 0,064 798 91 gram (1/7000 funta=1/5760 funta aptekarskiego), natomiast 1 gram odpowiada 1,197 604 790 417 granów.
Aptekarska jednostka masy to również skrupuł (łac. scrūpŭlŭs – ostry kamyk), określany jako scrupulum lub scripulum. Dziś, jako przelicznik aptekarski stosowany jest w krajach angloamerykańskich. 1 skrupuł to 1,056 grama i 20 granów.
Składniki środków leczniczych mierzone były również w drachmach, starogreckich jednostkach masy, które w systemie attyckim odpowiadały ok. 4,3 gramów. Drachmę tworzą 3 skrupuły, natomiast jedna drachma wynosi 3,168 grama.
Omawiając aptekarskie jednostki wagowe, nie możemy zapomnieć o niezwykle popularnej uncji, oznaczonej symbolem „oz” lub „℥” (uncja aptekarska). 1 uncja aptekarska to 31,10 grama (480 granów). W jubilerstwie oraz handlu metalami szlachetnymi stosowana jest natomiast uncja trojańska, odpowiadająca uncji aptekarskiej.
I takim oto sposobem zbliżamy się do końca naszego przewodnika po aptekarskich jednostkach masy. Ostatnią z nich jest funt aptekarski, służący do oznaczania masy płynów. Jego przeliczenie prezentuje się następująco: 1 funt = 16 uncji aptekarskich = 32 łuty = 0,405504 kilograma.
Wdrażanie poszczególnych jednostek było procesem długotrwałym oraz skomplikowanym. Czynność ta wymagała nie tylko specjalnych umiejętności, ale również wiedzy i doświadczenia, pozwalającego poprawnie przeliczać występujące w danym okresie miary. Każda epoka przynosiła w tym zakresie odpowiednie zmiany, które różnorako kształtowały się w odrębnych obszarach w Europie i na świecie.
Przykładowo, waga uncji na przestrzeni wieków wahała się od 25 do aż 35 gramów, a w niektórych francuskich miejscowościach nie uwzględniano libry 12-uncjowej (ogólnie przyjętej) a 16-uncjową. Obecnie można śmiało stwierdzić, iż żyjemy w wygodnych czasach, w których nowoczesne technologie wpływają na każdy aspekt życia - aptekarze posiadają profesjonalne urządzenia, takie jak waga Axis lub Ohaus, które pozwalają im dokonywać precyzyjnych pomiarów w różnorodnych aptekarskich jednostkach masy, a także minimalizują ryzyko popełnienia błędów.
Warto zaznaczyć, że aktualnie stosowane w recepturze aptecznej wagi z legalizacją mogą mieć dostępne tylko jednostki miar z układu SI: gram, miligram, kilogram.
